Գիրք ենք, թէ՞ մարդ

:

Գիրքի ընթերցանութիւնը, յատկապէս տպագրուած թուղթերու վրայ, ներկայ աշխարհին մէջ տկարացած երեւոյթ մըն է: Համակարգիչներէն ետք, պաստառաւոր հեռաձայններուն ընձեռած յարմարութիւնները, մամուլէն սկսեալ նոր նիւթերու մասին զանազան տեղեկութիւններ, մնայուն հետաքրքրութեան շրջագիծին մէջ կը պահեն մարդը, որ իր աչքերը եւ մատները միշտ կը ծառայեցնէ հե­ռա­ձայ­նի փոք­րա­ծաւալ պաստառին վրայ երթեւեկելու եւ պրպտումներ կատարելու գործին

Աշխարհի նորութիւնները անտեսել՝ անկարելի է: Անցնող տասնամեակի ընթացքին, շատ հանդիպած ենք վերոյիշեալ նորութիւններուն դէմ պայքարող անձերու, ո­րոնք ներկայիս շատ աւելի փոխուած եւ յառաջդիմած են, համակարգչային բնոյթ ու­նեցող բջիջային հեռաձայնին անընդհատ կապուած վիճակի մէջ ըլլալով…: Անոնք նոյնիսկ անձնասիրութեամբ կ՛ըսէին, թէ համաձայն չեն պաստառաւոր հեռաձայն­ներ գնելու ստիպողութեան, այլ նախնական իրավիճակը պահպանելու համար, յաճախ կը գործածէին տան եւ գրասենեակին մէջ հաստատուած սովորական հեռաձայնները: Այսօր, տուներու մեծամասնութեան մէջ արդէն գոյութիւն չունին նախկին հեռաձայնները, որոնք մէկ կողմէ յաւելեալ եւ անիմաստ ծախս կը համարուին, միւս կողմէ տնեցիները կը փրկեն, վաճառականական բնոյթով եկած հեռաձայնային զրոյցներէն, որոնք ունկնդիրը համոզել փորձերով՝ միայն ժամանակի կորուստ կը պատճառեն: Աւելին, անոնք յաճախ համակարգչային արձանագրութեամբ պատգամներու ունկնդրութեան կ՛ենթարկեն հեռաձայնը վերցնողները, անսպասելի պոռթկումի առաջնորդելով զանոնք, եւ ստի­պելով, որ ընկալուչը հարուածային շարժումով մը տեղադրեն:

Ծերունիներու պարագային, միտքի արթնութենէն կախեալ վիճակը կարեւոր է, երբ աւելի լաւ վիճակի մէջ գտնուողներէն շատերը, որոնք բնականօրէն հեռու են գիտութեան նորագոյն քայլերէն, միջոցներ գտած են հասցէներ արձանագրուած ունե­նալու իրենց բջիջային հեռա­ձայն­ի պաստառին վրայ, մնայուն հետեւորդը ըլլալու համար ամէն վայրկեան հրա­պա­րակ­ուող փոփոխութիւններուն:

Կեանքի ընթացքին, պատկերաւոր բացատրութիւնները կ՛օգնեն մեզի, որ աւելի լաւ ճանչնանք այն, ինչը մեկնաբանութեան կը կարօտի: Մարդ էակը ամէնէն աւելի մեկնաբանութեան կարօտը ունեցող իրականութիւնն է այս կեանքին մէջ: Արուեստի գործ մը՝ քանդակ, իւղանկար, մետաղագործութեան միջոցով իրագործուած որեւէ իր, կամ քարա­կերտ արձան, մասնագէտներու քննադատութիւններով կը մեկնաբանուի, եւ կը գնա­հատուի: Նոյնիսկ այս աշխատանքին մէջ, տարբեր մասնագէտներ կրնան հակա­ռակ կարծիքներ տալ նոյն արուեստի գործին մասին, մէկը՝ դրական, միւսը՝ ժխ­տա­կան: Ուրեմն, քննադատութիւնը քննադատին մտածելակերպէն, կամ նոյն պահուն իսկ ունեցած տրամադրութենէն կախեալ է: Նոյնիսկ այս մասնագիտութեան ուսման հետեւած եւ վկայուած անձերուն արտայայտութիւնները պահուան ազդեցու­թ­եան են­թակայ են: Միւս կողմէ, այն անձերը որոնք մասնագէտներ չեն, այլ միայն պահ­ուան ազ­դեցութեան տակ իրենց կարծիքը կը յայտնեն, երբեմն լաւ տպաւորութիւն կը թո­ղուն ունկնդիրներուն վրայ:

Արուեստի գործերուն ամէնէն իրականը եւ ամէնէն արժէքաւորը՝ մարդ էակն է: Աստուածաստեղծ այս արուեստի գործը՝ մարդը, իր ուղեղին եւ հոգեկան աշխարհին մէջ այնքան բարդ իրողութիւն է, որ զայն մեկնաբանելը շատ աւելի դժուար է, քան ար­ուեստի գործ մը նկարագրելը եւ գնա­հատելը:

Հոգեբանական գիտութիւնը որքան ալ զարգանայ, մարդ էակին ներքին աշ­խարհը մանրամասն մեկնաբանելու ամբողջական միջոցները չի՛ կրնար ձեռք բերել: Չմոռնանք ըսելու, որ իւրաքանչիւր մարդու ներքին աշխարհը կը տարբերի ուրիշէն: Ճիշդ է, որ նմանութիւններ կրնան ըլլալ անոնց միջեւ, երբ մանրամասն բաղդատա­կանի անցնինք. սակայն իւրաքանչիւրին իւրայատկութիւնը յստակօրէն կը զատո­րոշուի միւսէն, սեփական զգացականութեան պատճառով: Կեանքի մէջ յայտնուող իւրաքանչիւր երեւոյթին նկատմամբ կրնայ մէկը միւսէն տարբեր ըլլալ, նկատի ունե­նալով մարդոց զգացական աշխարհին իւրօրինակութիւնը:

Մարդ էակին ներքին կառուցուածքը կարելի է նմանցնել գիրքի մը: Տարօրինակ չէ՞ այս նմանութիւնը, նոյնիսկ արտաքին տեսքէն սկսեալ: Իմաստային առումով, սոյն նմանութիւնը տրամաբանական է, որովհետեւ իւրաքանչիւր մարդ, իր ներաշխարհով, գիրքի մը հարուստ բովանդակութեան կը նմանի:  Աւելին, ինչպէս իւրաքանչիւր գիրք տար­բե­րութիւն ունի միւսէն, թէ՛ կազմով, թէ՛ գոյնով եւ թէ ծանրութեամբ, իւրաքանչիւր մարդ եւս տարբերութիւն ունի միւսներէս, բազմաթիւ պատճառներով:

Մեզի նայելով, ոմանք միայն մեր արտաքին տեսքին հաղորդ կը դառնան, իսկ կշիռքի վրայ կշռելով՝ մեր մարմնաւոր ծանրութիւնը կ՛արձանագրեն. բժիշկներու բուժարաններուն մէջ շատ տարածուն գործ է այս: Մեր արտաքին գոյնը, մարմինի կազ­մը եւ գեղեցկութեան սահ­մաններուն չափանիշերը, ամէնէն արագ միջոցներն են, մեր մասին ուրիշներու տեսակէտը լսելու:

Այս կէտին հասնելով, շատ քիչեր մեր կենսագրութեան մասին տեղեկութիւններ կը հարցնեն, այլ արտաքին տեսքի, նոյնիսկ խօսելաոճի մանրամասնութիւններուն երթալով՝ տպաւորութիւններու ազդեցութիւններով կը զբաղին, ժամանակի կորուստ պատճառելով թէ՛ իրենք իրենց եւ թէ մեզի:

Մենք բոլորս ալ գիրքերու կը նմանինք: Ոմանք նոյնիսկ գրադարան կը շինեն՝ իբրեւ ի­րենց տան պատի զարդ: Անոնք գիրքեր կը գնեն եւ կը շարեն անոր յարկերուն վրայ, մէկ անգամ իսկ զանոնք բանալու հետաքրքրութիւն չունենալով…: Մենք այդ գիրքե­րէն մէկը կամ միւսը կրնանք ըլլալ, եւ երբեմն միայն մեր արտաքին տեսքով կը յաջողինք տպաւո­րել ուրիշները: Անոնք ոչ միայն հետաքրքրուած չեն ըլլար մեր բո-վանդակութեամբ, այլ նոյնիսկ եթէ քանի մը էջեր կարդան մեզմէ, հաւանաբար չեն ալ հասկնար իրենց կարդացածը: Գիրքերու ներածականը շատ բան կ՛ըսէ անոնց բո­վանդակութեան մասին, սակայն երանի՜ այն ընթերցողներուն, որոնք կը հասկնան հե­ղինակին միտքը, ամփոփ կէտերու խտութեան մէջ…:

Այո՛, գիրքերու կը նմանինք բոլորս ալ: Շատեր գիրքերու քննադատութեան կա­րեւորութիւն կու տան, գիրքը կարդալէ առաջ, անոր մասին եղած քննադատութիւնը կարդալով: Քննադատին վաստակը, համբաւը եւ համապարփակ գնահատականը, անշահախնդիր կեցուածքով արտայայտուելու կարողութեամբ կը բնորոշուի: Այլա-պէս, վճարումի դիմաց եղած որեւէ գնահատական, մեծագոյն մուրացկանութեան հա­մազօր գործ մըն է: Հարուստ երկիրներու մէջ պաշտօն ստանձնած մարդոց գովքը հիւսող խմբագիրներու ներկայ առատութիւնը, մանաւանդ ոմանց տգիտութիւնը գո-վասանքի ոսկեթել շղարշներով զարդարող, կը յիշեցնեն մեր ծաղրագիր նշանաւոր հե­ղինակներուն ներկայացուցած Պոլսոյ անցեալի թղթակիցները՝ թրքերէնով՝ «ղա­զէթէճի»:

Գիրք ենք, թէ՞ մարդ: Շատ քիչեր մեր բովանդակութեան տեղեակ պիտի ըլլան այնպէս, ինչպէս գրադարաններու բազմաթիւ յարկերը լեցուցած գիրքերուն ճակա­տա­գիրն է…: Այո՛, մարդ ենք, նոյնիսկ եթէ մեզ ամբողջութեամբ ճանչցող մէկը չըլլայ:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՐՔ. ՉԻՖԹՃԵԱՆ