1988թ. փետրվարի 27-29-ը Սումգայիթի ջարդերի վերաբերյալ
1988թ. փետրվարի 27-29-ին Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի՝ խաղաղ և օրինական ճանապարհով իրենց իրավունքների համար պայքարին ի պատասխան՝ Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Սումգայիթ քաղաքում ադրբեջանական իշխանությունների հրահրմամբ կազմակերպվեցին հայ բնակչության ջարդեր, բռնի տեղահանումներ, որոնք շարունակվեցին նաև այլ քաղաքներում՝ Կիրովաբադում, Բաքվում։ Ջարդերից հետո Ադրբեջանի երբեմնի հայաշատ քաղաքներն ամբողջությամբ հայաթափվեցին, կես միլիոն հայ դարձավ փախստական՝ զրկվելով իր ունեցվածքից։ Ըստ խորհրդային մարդահամարների տվյալների՝ մինչ վերոնշյալ ջարդերը Սումգայիթում ապրել է 18 հազար, Բաքվում՝ 250 հազար, Կիրովաբադում՝ 48 հազար հայ։
Ադրբեջանում հայերի դեմ իրականացված ջարդերը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի՝ հանուն իր պատմական հայրենիքում ազատ և անվտանգ ապրելու խաղաղ և ժողովրդավարական պայքարը բռնի ուժով ճնշելու նպատակ էին հետապնդում։ Այդ պայքարի մեկնարկն ազդարարեց 1988թ․ փետրվարի 20-ին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի կայացրած պատմական որոշումը՝ խնդրանքով դիմել Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության և Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Գերագույն խորհուրդներին՝ «խորապես ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ձգտումները և լուծել ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը»։ Այդ որոշումը պարտադրված էր տասնամյակներ շարունակ արցախահայության դեմ Ադրբեջանի ԽՍՀ իշխանությունների կողմից իրականացված խտրականության և բռնաճնշումների քաղաքականությամբ։
Հարկ է նշել, որ
● Սումգայիթում, Կիրովաբադում, Բաքվում և այլ քաղաքներում իրականացված հայերի ջարդերը պետական մակարդակում նախապես պլանավորված բնույթ ունեին։
● Սումգայիթի ջարդերը կազմակերպված են եղել, հրահրվել են տեղական իշխանությունների կողմից, ոստիկանությունը կամ օժանդակել է, կամ հանցավոր անգործություն ցուցաբերել։
● Ոճրագործություններ իրականացնողների անպատժելիությունն ու հերոսացումը խրախուսել են նոր վայրագությունների իրականացմանը:
1988 թ. նոյեմբերին Ադրբեջանում սկսվեց հայկական ջարդերի երկրորդ ալիքը. դրանցից ամենախոշորները տեղի ունեցան Կիրովաբադում, Շամախիում, Շամխորում, Մինգեչաուրում: 1988-1990 թթ. Ադրբեջանում հայ ազգաբնակչության նկատմամբ հալածանքների, բռնությունների, ջարդերի և սպանությունների գագաթնակետը դարձան 1990 թ. հունվարին Բաքվի 250000 հայերի զանգվածային սպանություններն ու վերջնական տեղահանումը:
● Սումգայիթի և Ադրբեջանի այլ հայաշատ քաղաքներում հայերի ջարդերի կազմակերպիչների և ոճրագործություններն իրականացնողների անպատժելիությունն ու հերոսացումը հետագայում հող են նախապատրաստում Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից բարձրագույն մակարդակով տարվող հայատյացության պետական քաղաքականության համար։
● Ադրբեջանական կողմի՝ հայերի դեմ վայրագություններն ու զանգվածային ոճրագործությունները կրկնվում են նաև 2020թ․ սեպտեմբերի 27-ին Արցախի ժողովրդի դեմ սանձազերծված լայնամասշտաբ պատերազմի ընթացքում, ինչպես նաև դրան հաջորդող շրջանում։
Շուրջ երեք տասնամյակ անց ևս Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի արդար պայքարի դեմ Ադրբեջանը որդեգրում է նույն գործելաոճը՝ փորձելով ուժի կիրառմամբ լուծել Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրն այն տարբերությամբ, որ խաղաղ բնակչության սպանություններն իրականացվում էին ոչ թե վերահսկվող ամբոխի, այլ ադրբեջանական զինված ուժերի զինծառայողների կողմից և ի ցույց էին դրվում համացանցում:
Այսօր, արդեն երկուսուկես ամսից ավել Ադրբեջանի կողմից շրջափակման մեջ գտնվող, հումանիտար ճգնաժամին առերեսվող և էթնիկ զտման փորձության առջև կանգնած Լեռնային Ղարաբաղում հրամայական է արցախահայության անվտանգության և իրավունքների երաշխավորումը: Վերոհիշյալ խնդիրների հասցեագրումը տարածաշրջանում երկարատև կայունության և խաղաղության գրավականներից է:
Այսպիսով, 2020թ․ Արցախի դեմ սանձազերծված լայնածավալ պատերազմն ու դրա հումանիտար հետևանքները ևս մեկ անգամ ապացուցում են, որ 1988թ․ փետրվարի 20-ին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի կայացրած որոշման հիմքում ընկած պատճառները և վտանգները շարունակում են արդիական լինել։
Farsi
درباره کشتار 27-29 فوریه سال 1988 سومگائیت.
در پاسخ به مبارزه صلح آمیز و قانونی مردم قراباغ کوهستانی در راستای احقاق خود در تاریخ 27-29 فوریه سال 1988، با تحریک مقامات حکومتی جمهوری آذربایجان شوروی در شهر سومگائیت آن کشور کشتار و کوچ اجباری ساکنان ارمنی قراباغ سازماندهی و دردیگر شهرها از جمله گیرووآباد و باکو نیز ادامه یافتند. با انجام این کشتارها شهرهای ارمنی نشین آذربایجان کلا از ساکنان ارمنی تخلیه گشته، نیم میلیون ارمنی با از دست دادن دارو ندار خویش ، آوارگی در پیش گرفتند. براساس سرشماری های شوروی تا آغاز این کشتار ها 18 هزار ارمنی در سومگائیت، 250 هزار نفر در باکو و 48 هزار نفر در گیرووآباد سکونت داشته اند.
هدف از کشتار ارامنه، سرکوب خشونت آمیز مبارزه مردم قراباغ کوهستانی در جهت دستیابی به زندگی آزاد و امن در موطن خود بود. این مبارزه در 20 فوریه 1988 در پی تصمیم تاریخی شورای نمایندگان مردمی جمهوری خودمختار قراباغ کوهستانی با ارسال درخواست به شورایعالی جمهوری سوسیالیستی آذربایجان و شورای عالی جمهوری سوسیالیستی ارمنستان با متن « با درک عمیق تلاش و جدیت ساکنان ارمنی قراباغ و حل موضوع جدائی جمهوری خود مختار قراباغ کوهستانی از جمهوری سوسیالیستی آذربایجان و وصل آن به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان» آغاز گشت. این تصمیم دهه های متمادی با اعمال سیاست تبعیض و خشونت از سوی مقامات جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی تحمیل گشته بود.
قابل اشاره است که:
· کشتارارمنیان در شهرهای سومگائیت، گیرووآباد، باکو و دیگر شهر ها موضوع از قبل برنامه ریزی شده ای در سطح دولتی بود.
· کشتار سومگائیت سازمان یافته و از سوی مقامات محلی تحریک شده بوده وپلیس نیز یا مشارکت داشته و یا موضع مجرمانه انفعالی گرفته است.
· عدم تنبیه و حتی قهرمان سازی دست اندرکاران کشتارها، موجب تشویق و ترغیب اجرای وحشی گیری های جدید گشته اند.
در ماه نوامبر سال 1988 دومین موج کشتار ارامنه در آذربایجان آغاز شد. بزرگترین و شدیدترین آنها در گیرووآباد، شامخو، شاماخی و مینگه چور بوقوع پیوست. اوج سرکوب، خشونت، کشتار و قتل ساکنان ارمنی قراباغ سالهای 1988-1990، کشتار دسته جمعی و کوچ نهائی 250000 نفره ارمنیان باکو بود.
· عدم تنبیه و قهرمان سازی سازمان دهندگان کشتارههای ارامنه در سومگائیت و دیگر شهرهای ارمنی نشین آذربایجان، در راستای اجرای سیاست دولتی ارمنی ستیزی در سطوح عالی زمینه ی مناسبی بوجود آورد.
· وحشی گریها و جنایات گروهی طرف آذربایجانی در تاریخ 27 سپتامبر سال 2020 در جریان جنگ لجام گسیخته و پردامنه علیه ساکنان آرتساخ و پس از آن نیز ادامه یافت.
با گذشت حدود سه دهه نیز آذربایجان همان خط مشی را علیه مبارزه برحق مردم قراباغ کوهستانی در پیش گرفته و سعی دارد با اعمال زور به حل مسئله قراباغ دست یابد با این تفاوت که کشتار شهروندان عادی به جای توده های سازمان یافته از سوی افراد نیروهای مسلح انجام و در شبکه های اجتماعی نمایش داده میشوند.
امروز در قراباغ کوهستانی که بیش از دو ونیم ماه از سوی آذربایجان در محاصره است و در آستانه بحران انسانی و پاکسازی قومیتی تضمین امنیت و حقوق ارامنه قراباغ امری است ضروری واجتناب ناپذیر. اشاره به مخاطب خاص درباره موضوعات فوق یکی از ضمانت های امنیت وصلح درازمدت منطقه میباشد.
بدین ترتیب جنگ لجام گسیخته و وسیع علیه آرتساخ در سال 2020 و پیامدهای انسانی آن یکبار دیگر ثابت میکنند که دلایل اصلی تصمیم گیری نمایندگان مردمی جمهوری خودمختار قراباغ کوهستانی در تاریخ 20 فوریه سال 1988 و خطرات ناشی از آن کماکان اموری هستند(امروزی ) که امروز هم موضوعیت دارند.
Comments